Herlevende McCarthy-heksenjachten in Nederland

Een spook waart door Europa – het spook van het communisme. Alle machten van het oude Europa hebben zich tot een heilige drijfjacht tegen dit spook verbonden, de paus en de tsaar, Metternich en Guizot, Franse radicalen en Duitse politiemannen.

 

It is now evident that the present Administration has fully embraced, for political advantage, McCarthyism. I am not referring to the Senator from Wisconsin. He is only important in that his name has taken on the dictionary meaning of the word. It is the corruption of truth, the abandonment of the due process law. It is the use of the big lie and the unfounded accusation against any citizen in the name of Americanism or security. It is the rise to power of the demagogue who lives on untruth; it is the spreading of fear and the destruction of faith in every level of society.

De eerste zijn Marx’ en Engels’ beroemde openingszinnen uit het Communistisch Manifest. Het tweede is ex-president Truman over president Eisenhower. 1848 en 1953, zo’n honderd jaar na elkaar.

Als je ze los ziet van de inhoud, dan valt je wellicht iets op in beide citaten. Waar Marx en Engels spreken van een drijfjacht op een spook, is Truman explicieter “spreading of fear and the destruction of faith in every level of society”. Overigens heeft Truman enige boter op z’n hoofd omdat de hele beweging onder zijn bewind start. Een beweging van een mix van achterdocht, angst, superioriteitsdenken en andere vooroordelen (niet alleen ‘commie’s’ – en nazi’s – maar ook homo’s waren ongewenst). Deze zin is iconisch geworden voor dehele periode: Are you now or have you ever been a member of the Communist Party in The United States?.

In beide gevallen is het tekenend hoe wordt gereageerd op een andere visie, op een als bedreigend ervaren samenlevingsmodel. Het is geen sinecure. Hier staan volslagen tegengestelde maatschappijbeelden tegenover elkaar.

Diezelfde reactie zie ik de afgelopen jaren ook. Steeds minder lijkt ‘de groeiende kloof tussen arm en rijk’ de verklaring te bieden. Die is er. Dat staat als een paal boven water vast. Maar de economisch geënte verklaringen schieten te kort.

Ook het gekrakeel rond Zwartepiet past in het beeld, net als de ‘islamisering’ en de versexualisering, het grote graaien, de “dikke Ik (citaat Rutte)”, en het onthulde despotisme. Die allemaal vallen niet te ontkennen.

De ellende is dat die ontwikkelingen allemaal parallel lopen en makkelijk aan elkaar worden geknoopt. En vaak met maar één doel: de (ethische) superioriteit van de eigen positie aan te tonen. Zeker in de Zwartepieten-‘discussie’ is dat volledig losgeslagen en worden verbanden gelegd die er niet zijn. Alsof je het gros van de bevolking – die zeer zeker géén (bewust) racist zijn – plots kunt betichten van racisme. Arrogant superioriteitsdenken.

Net als een hedendaagse McCarthy gedraagt de clique rond Telegraaf/GeenStijl zich ook zo. Zíj zijn de échte Nederlander, de patriot, de vrijheidsstrijder en claimen op die basis het recht anderen de maat te nemen.  En, precies zoals het het McCarthyisme is vergaan, het stuit op de eigen onlogica. Hier koppelt een exponent van die morele superioriteit weer eens twee zaken verward aan elkaar, net zoals in die kringen de ander meestal kleinerend wordt weggezet als bijvoorbeeld ‘gekkie’. Arrogant superioriteitsdenken.

O, denk niet dat het alleen ‘rechts’ is. Alsof Wilders de enige is, of De Telegraaf. Iets als Denk doet precies hetzelfde!

De les? Dat ‘de vijand’ – als die er is – in onszelf zit, ons eigen systeem, onze eigen normen en waarden. Het is niets externs wat ons reëel bedreigd. Het zijn ‘onze eigen mensen’ die opportunistisch angst, twijfel en onwetendheid zaaien. Voor Nederlanders een onaangename les, omdat wij nogal zijn geneigd ‘de schuld’ elders neer te leggen. Dat gaat de komende vijftig jaar niet lukken.

We zijn onszelf keihard aan het tegenkomen, in slow motion.

 

Hij komt: de ‘zelfstandige met geld’, de zmg’er.

Hij ís er al. Maar we zien hem nog niet.

Een probleem moet je van verschillende kanten bekijken, vooral een vastgelopen exemplaar. Zoals ik hier al vaker beweerde, geldt dat ook, en met name, voor ‘de econonomische crisis’. Die gaat structureel niet worden opgelost zonder een herbezinning en herdefiniëring van wat arbeid eigenlijk is.

Het is óók een probleem waarvoor de oplossing al beschikbaar is; als je ‘m wílt zien en ermee verder wilt.

Begin eens aan het eind.

Je arbeidzame leven zit er op. Na jaren zwoegen liggen daar de zeeën van tijd, de oceanen met nieuwe mogelijkheden. Wat doe je daarmee? Da’s een ongelooflijk relevante vraag, want die zeeën en oceanen waren er al tijd al, maar jij was bezig met iets anders: geld verdienen. Dat móet kloppen, want als je je passie – blegh-woord – of je vreugde had gevolgd, had je wellicht (waarschijnlijk, denk ik zelfs) iets anders gedaan.

Maar goed. Nu is er de kans om dingen te doen die je echt leuk vindt, die je intrinsieke bevrediging opleveren. Je kunt aspecten die je niet bevallen, buitensluiten en je kunt werk dat je niet bevalt stomweg negeren. Een mooi toekomstbeeld, dat voor de een meer realiteit zal worden dan voor de ander.

Maar er is een groep die interessant is. Dat is de groep mensen die zo heeft gewerkt en geleefd dat zij financieel onafhankelijk kunnen gaan leven. Hetzij omdat zij hebben gespaard, hetzij omdat ze soberder bestaanswensen hebben; maar bovenal omdat ze financieel onafhankelijk zijn van wérk. We kennen ze allang onder verschillende namen: de rentenier, de gepensioneerde, de babyboomer.

Dit zijn de ZMG’ers; de zelfstandigen met geld. Een categorie die we nog niet kenden, maar die wel bestaat.

Het zijn al die mensen die op de arbeidsmarkt actief blijven of worden, maar dan op hún voorwaarden. Het zijn professionals, ervaren mensen die hun kennis en ervaring voor heel lage tarieven kunnen vermarkten, omdat geld geen drijfveer meer is. Het zijn de mensen die door hun keuzes voor werkgevers keiharde oordelen vellen over werkgevers (als men zelfs grátis niet voor je wil werken…).

De arbeidsmarkt zal worden opgeschud. In een afhankelijke periode zullen werknemers werken ondergeschikt aan de wensen van werkgevers teneinde een toekomst op te bouwen. In die periode wordt gespaard voor de oude dag. Dan komt er iets wat we niet eerder kenden: de onafhankelijke periode. Dat is de periode waarin het gouden koord van de werkgever wordt verbroken.

Het is niet het principe wat nieuw is, maar wel de omvang en intentie. Renteniers kenden we al. Maar mensen die op grote schaal nieuwe banen gaan benutten om nog actief te zijn; da’s relatief onbekend.

Het zál ook gebeuren. Ouderen worden geacht langer te participeren op de arbeidsmarkt. Maar nooit hoor je iemand over de instrumenten om dat te stimuleren laat staan te sturen. Nog steeds wordt gedacht in termen van de koorden van salaris en loon. Maar wat als dat wegvalt?

De effecten zullen er ook zijn. Niet iedere werknemer-op-leeftijd zal in de positie komen zelf te beslissen. Móeten werken voor een loon zal niet op slag verdwijnen. Maar wel zal een kapitaalkrachtig deel – nu al doelwit van de overheid – zich manifesteren. De kans is groot dat dat goed opgeleide mensen zullen zijn. Werkgevers zullen die ZMG’ers, goedkoop, ongetwijfeld willen hebben. “Hoeveel zmg’ers heb jij in dienst?” Maar de keuzes van ZMG’ers zullen veelzeggend kunnen zijn.

Het denken in verhoogde AOW- en pensioenleeftijden geeft aan dat vooralsnog te sterk wordt geredeneerd vanuit een eerste fase, waarin ‘werken voor inkomen’ geldt. En zolang de inzet van ‘inkomen voor werk’ wordt weg gezet als ‘vrijwilligerswerk’ – alsof dat niet professioneel kan zijn – zal de ZMG’er als fenomeen nog niet veel kans maken.